De vleugels van de rouwmantelvlinder (nymphalis antiopa) zijn zachtbruin en inktzwart met helderblauwe vlekken, omzoomd met gouden punten als een zomerse zonsondergang.

Een sintel op de wind, het koper met paarse randen (lycaena hippothoe)'s brandend oranje vleugels hebben onverwachte vlekjes indigo en helderwitte randen.

De valse parelmoervlinder (melitaea diamina) heeft een warm geel en bruin patroon, met pluizige witte en zwarte gestreepte randen die lijken op een plukje tijgerbont dat vleugels kreeg en wegvloog.

Vanaf 2019 staan alle drie deze vlindersoorten op de lijst van uitgestorven in Nederland. De Compendium van Nederlandse milieugegevens laat zien dat van 19 soortengroepen minstens een derde bedreigd is of al uitgestorven, waaronder 60% van de vlindersoorten.

Verlies aan biodiversiteit

Biodiversiteit wordt door de Verenigde Naties gedefinieerd als variabiliteit onder levende organismen. Biodiversiteitsverlies betekent dat die variabiliteit verloren gaat doordat soorten, van vlinders tot zoogdieren en alles daartussenin, uitsterven.

Volgens onderzoekers van de Universiteit UtrechtHet verlies aan biodiversiteit wordt voornamelijk veroorzaakt door veranderingen in landgebruik, zoals de overgang van wilde weiden en bossen naar landbouw of bewoning. Andere oorzaken zijn overexploitatie (d.w.z. niet-duurzame niveaus van vissen, jagen en oogsten), vervuiling en klimaatverandering.

De onderzoekers maken onderscheid tussen klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, maar deze twee existentiële bedreigingen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Verandering van landgebruik, overexploitatie en vervuiling dragen er ook direct toe bij dat de klimaatverandering erger wordt.

Hetzelfde probleem

Een recente beoordeling van het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES - een onafhankelijk panel dat regeringen adviseert over biodiversiteitskwesties) benadrukte de onderlinge verbondenheid van landbouw, biodiversiteit en klimaatverandering en pleitte ervoor om ze allemaal als hetzelfde probleem te behandelen.

Een verhaal door De New York Times benadrukte hoezeer het rapport zich richt op oplossingen, zoals "prarie strips" (gebieden met inheemse vegetatie te midden van rijen gewassen) en bomen op landbouwgrond om te helpen met "biodiversiteit, voedselproductie, menselijk welzijn, waterkwaliteit en klimaatverandering allemaal tegelijk".

"Natuurbehoud vereist veranderingen in individueel gedrag"

Het veranderen van landbouwpraktijken is een vorm van gedragsverandering. Een recent artikel in Environmental Science & Policy legde het verband tussen individuele gedragsverandering en biodiversiteit. In "Nationale biodiversiteitsstrategieën onderbenutten het potentieel voor individuele gedragsverandering"ontdekten hoofdauteur Julian Rode en co-auteurs dat slechts 3% van de nationale biodiversiteitsstrategieën en actieplannen specificeerden hoe ze individuele gedragsverandering mogelijk konden maken.

"Met de mens in het epicentrum van de biodiversiteitscrisis, vereist natuurbehoud veranderingen in individueel gedrag," schreven ze. "Beleidsacties gericht op individuele gedragsverandering waren meestal gericht op het vergroten van de mogelijkheden van mensen (d.w.z. het verstrekken van informatie) of het bieden van kansen (d.w.z. middelen), en richtten zich zelden op de motivatie van individuen."

"Kennis om veranderingen in het gedrag van mensen te stimuleren ... is vooral belangrijk bij het aanpakken van complexe problemen zoals het behoud van biodiversiteit en ecosystemen, omdat traditionele inspanningen om milieuvriendelijk gedrag te bevorderen ... niet altijd succesvol zijn."

De Europese Unie en de Verenigde Naties

Wetten van bovenaf en doelen van intergouvernementele organisaties hebben de afgelopen jaren geprobeerd om het verlies aan biodiversiteit tegen te gaan. Sinds augustus 2024 heeft de EU Wet natuurherstel van kracht, waardoor de lidstaten wettelijk verplicht zijn om te werken aan het herstel van soorten, habitats en ecosystemen.

De Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties omvatten het behoud van biodiversiteit door het behoud en duurzaam gebruik van de oceanen, zeeën en mariene hulpbronnen (SDG 14) en het beschermen, herstellen en bevorderen van duurzaam gebruik van terrestrische ecosystemen om het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen (SDG 15).

Vanaf 2024 heeft Nederland biodiversiteit vastgelegd in diverse nationale wettennamelijk de Natuurbeschermingswet, de Milieuwet en de Visserijwet. De Nederlandse Nationaal dashboard voor biodiversiteit is gericht op het bijhouden en faciliteren van het herstel van soorten, het herstel van ecosystemen, het verbeteren van het zeeleven, het omkeren van dalende populaties bestuivers en ecosysteemdiensten (elke positief voordeel die wilde dieren of ecosystemen aan mensen bieden).

Hoe zien mensen het verlies aan biodiversiteit?

Onze collega Anne van Valkengoed is een van de co-auteurs van een artikel dat is gepubliceerd in de Tijdschrift voor Natuurbehoud die een schaal ontwikkelde om te meten hoe mensen de realiteit, oorzaken en gevolgen van biodiversiteitsverlies zien.

Hoofdauteur Annike Eylering probeerde samen met andere co-auteurs Jana Borghorst, Kerstin Neufeld, Lena Szczepanski en Florian Fiebelkorn (allen van de Universität Osnabrück) een antwoord te vinden op een steeds dringender wordende vraag: Hoe zien mensen het snelle wereldwijde verlies aan biodiversiteit en wat bepaalt hun perceptie?

Biodiversiteit "is de belangrijkste wereldwijde indicator van het functioneren van ecosystemen en de bijdrage van de natuur aan mensen", schrijven de auteurs. "Door ons begrip te verbeteren van hoe mensen het verlies aan biodiversiteit waarnemen, draagt deze studie bij aan het bredere doel om de gevolgen van de wereldwijde biodiversiteitscrisis aan te pakken en te verzachten."

Bewustwording van het verlies aan biodiversiteit en uitvinden hoe je kunt meten hoeveel last mensen ervan hebben, zijn belangrijke stappen om verder te gaan naar het stadium van actie ondernemen, persoonlijk of systemisch, om te voorkomen dat het erger wordt.

Wat als we het goed doen?

In haar populair-wetenschappelijke boek "What If We Get It Right?" deelt Ayana Elizabeth Johnson mogelijke oplossingen om de klimaatverandering te beperken en ons eraan aan te passen. Elk hoofdstuk begint met een opsomming van de tien uitdagingen die elk aspect van klimaatverandering met zich meebrengt en, wat cruciaal is, tien mogelijke manieren om die problemen op te lossen.

In het hoofdstuk over biodiversiteit wijst ze erop dat het terugbrengen van akkerland en weiland naar hun natuurlijke staat "zou kunnen voorkomen 60% van het verwachte uitsterven van soorten", en "biodiversiteit en abundantie van soorten zijn gemiddeld 10% en 15% groterbinnen beschermde gebieden dan erbuiten."

Onderzoek in de milieupsychologie toont in toenemende mate aan dat gedragsverandering een cruciale rol kan en moet spelen bij het tegengaan van biodiversiteitsverlies en bevestigt opnieuw dat gedragsverandering een essentieel hulpmiddel is om ons te helpen de ecosystemen en soorten te behouden - zoals de rouwmantel, purperkoper en vals heideklokje - die onze planeet gezond en mooi houden.

Foto door Traci White