Studenten die dit jaar de cursus From Problem Analysis to Intervention Design volgden, werden geconfronteerd met een groot stinkend probleem: voorkomen dat wegwerpluiers op stortplaatsen terechtkomen.

Tegen 2030 zal de Gemeente Groningen streeft ernaar om 100% afvalvrij te zijn, waarbij al het geproduceerde afval wordt hergebruikt als grondstof. Dat betekent in feite dat al het restafval uit de hele stad wordt verwijderd. Op dit moment rapporteert de stad dat tussen de 6 en 11 procent van het huishoudelijk afval luiers zijn (waarvan de helft afkomstig is van kinderen). Dat komt neer op 12 miljoen luiers en twee miljoen kilo restafval per jaar.

In een poging om minder luiers te verspillen, wil de gemeente zorgverleners motiveren om kinderen zo vroeg mogelijk zindelijk te maken. De studenten van het vak Understanding Societal Change van de onderzoeksmaster Behavioural and Social Sciences - namelijk Maria Perivolaraki, Alba Willems, Frank Goetz, George Kitsis, Max Neuhaus en Sabien Bootsma - kregen de opdracht een interventie te ontwerpen om kinderen eerder zindelijk te maken.

Luier dilemma

Wat luiers voor kinderen betreft, zijn de opties beperkt, met voor- en nadelen voor elke keuze. Een beoordeling door de Brits Milieuagentschap vergeleek de impact van wasbare versus wegwerpluiers en ontdekte dat dit afhangt van hoe de stoffen luiers worden gewassen. De milieubelasting was het laagst wanneer:

  • ze wassen als onderdeel van een volledige lading wasgoed in een energiezuinig apparaat
  • ze ophangen om te drogen in plaats van een droger te gebruiken
  • ze opnieuw gebruiken voor een tweede kind (of mogelijk gebruikte wasbare luiers kopen)

Wasbare luiers zijn in zekere zin een terugblik op vorige generaties. Tien jaar geleden waren ze vooral online verkrijgbaar bij een handjevol distributeurs. Tegenwoordig zijn wasbare luiers te koop bij Nederlandse winkelketens zoals Kruidvat en Hema. 

Motivatie voor het milieu

Dat ze weer in de mode komen, komt voor een niet onbelangrijk deel doordat zorgverleners een klimaatvriendelijkere optie voor hun kinderen zoeken, maar die belangstelling voor het milieu valt samen met extremer weer als gevolg van klimaatverandering. Dat betekent dat meer regio's over de hele wereld te maken hebben met regelmatige droogte en dat er steeds meer mensen op de wereld op zoek zijn naar klimaatvriendelijke producten. ontwikkelingslanden onbetrouwbare of beperkte toegang hebben tot schoon water en elektriciteit, is de hoeveelheid was die nodig is voor het gebruik van stoffen luiers een uitdaging. 

In de Verenigde Staten werden wegwerpluiers voor het eerst op de massamarkt gebracht in 1948 en het populairste merk, Pampers, kwam op de markt in 1961. Wegwerpluiers worden gemaakt van gemengde materialen, die moeilijk - zo niet onmogelijk - te recyclen zijn. Hoe het ook zij, er zijn een handvol proefprojecten over de hele wereld die ten minste een deel van de materialen proberen te recyclen, zoals cellulose vezels, gebruikt in de producten.

Er is ook een hygiënisch argument tegen wegwerpartikelen: De American Public Health Association meldde dat menselijke uitwerpselen op stortplaatsen virussen in het grondwater kunnen brengen. In ontwikkelingslanden zonder stabiel afvalbeheer en -beleid is het meer moeilijk op te ruimen gebruikte luiers niet hygiënisch af te voeren en ze belanden als onhygiënisch afval in waterwegen.

Eerder zindelijk worden

Wegwerpluiers zijn de populairste keuze voor baby's en totdat - of tenzij - er een omslagpunt komt en meer mensen kiezen voor herbruikbare luiers, belanden ze nog steeds op de vuilnisbelt.

Met dat in gedachten richtten de masterstudenten zich op het bedenken van een interventie om het aantal geproduceerde luiers te verminderen. Hoe? Door kinderverzorgers te helpen de signalen van baby's die klaar zijn voor zindelijkheidstraining te herkennen en hen meer middelen te geven om dit met succes te doen.

De studenten beschreven het als een complex dilemma en probeerden een interventie te ontwerpen die genuanceerd genoeg was om in te spelen op de verschillende behoeften en mogelijkheden van mensen.

Oorzaken van vertragingen

De studenten analyseerden de oorzaken van een latere zindelijkheidstraining dan gemiddeld en identificeerden drie problemen:

  • Straf- of dwangtraining: kinderen worden gestraft of beloond als ze niet op het potje gaan.
  • Onopgemerkte signalen: bewegingscontrole (evenwichtsgevoel), taalvaardigheid en interesse tonen in het gebruik van het potje
  • Milieu-zelfidentiteit: de mate waarin ouders of verzorgers om het milieu geven en milieuvriendelijke keuzes willen maken

De interventie die ze ontwierpen omvatte workshops om zorgverleners praktische kennis bij te brengen, en de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdiensten), die al een algemeen contactpunt is voor nieuwe zorgverleners, kon hun eigen kanalen gebruiken om ouders op de hoogte te brengen van de workshops en andere online bronnen.

Zomaar Zindelijk

De studenten analyseerden ook de bronnen die momenteel beschikbaar zijn op de Zomaar Zindelijk website, die tips voor zindelijkheidstraining geeft aan verzorgers en medewerkers van peuterspeelzalen helpt herkennen wanneer peuters klaar zijn voor de overstap van luiers naar het potje. Ze adviseerden om meer informatie toe te voegen om de drie oorzaken van vertragingen direct aan te pakken en om gesponsorde berichten te gebruiken op sociale media die gericht zijn op de doelgroep. De gemeente biedt ook E-learning aan voor medewerkers van kinderdagverblijven.

"De ontmoeting met een probleem uit het echte leven was voor ons een uitstekende gelegenheid om onze theoretische kennis toe te passen en ook om te zien hoe onderzoek implicaties kan hebben binnen de academische maar ook de 'buitenwereld'", schreven Maria Perivolaraki en Alba Willems via e-mail namens de groep.

De studenten presenteerden hun interventie aan belanghebbenden bij het project, namelijk medewerkers van kinderdagverblijven, gemeentemedewerkers en medewerkers van de website Zomaar Zindelijk, die tips voor zindelijkheidstraining geeft aan verzorgers. "We waren nog meer verheugd toen we hoorden dat de gemeente een paar weken later begon met het organiseren van een zindelijkheidstrainingsinterventie op basis van onze inzichten", aldus Perivolaraki en Willems.

Nul-afval in 2030

Het project Zomaar Zindelijk is slechts één onderdeel van een bredere ambitie in de gemeente Groningen om onze collectieve CO2-voetafdruk te verkleinen - of misschien wel onze klimaathandafdruk te vergroten: de stad heeft zich gecommitteerd om in 2030 Afvalvrij te zijn en in 2035 een CO2-neutrale bestemming te zijn.

Leden van onze afdeling werken regelmatig samen met de gemeentelijke en provinciale overheid aan groene initiatieven, zoals gedeelde mobiliteit (via SMiLESeen project waar verschillende van onze onderzoekers aan werken), openbaar vervoer (via Groningen Bereikbaar) en aanpassing aan het klimaat.

Wegwerpluiers zijn niet de enige persoonlijke hygiëneproducten die moeilijk te recyclen zijn en ruimte innemen op stortplaatsen. In 2023 zal een meerderheid van de partijen in de Groningse gemeenteraad voor gestemd van de inwoners herbruikbare (stoffen) luiers gebruikt - en menstruatieproducten. In mei lanceerde de stad een campagne om mensen gratis herbruikbare menstruatieproducten te geven om uit te proberen en te overwegen om wegwerptampons, maandverband en inlegkruisjes te vervangen.

R-ladder

Andere projecten in de Afvalvrij 2030-campagne zijn gericht op verschillende aspecten van de zogenaamde "R-ladder". De drie stappen waar de meeste mensen bekend mee zijn, zijn verminderen, hergebruiken en recyclen, maar er zijn ook andere opties:

  • Weigeren en heroverwegen
  • Herontwerp
  • Reparatie
  • Opknappen
  • Revisie
  • hergebruiken
  • Herstel

In het algemeen probeert de stad inwoners bewust te maken van hoeveel afval ze produceren en hen te leren over manieren om de producten en materialen die we in huis hebben te hergebruiken, zoals een bezoek aan een van de reparatiecafés die in buurten in de stad worden aangeboden (zij het meestal één keer per maand tijdens beperkte uren).

Andere projecten zijn onder andere:

AfvalvrijdagElke tweede vrijdag van de maand delen van manieren om een zero-waste samenleving te bereiken

Hout van hierduurzaam gebruik van hout uit boomstronken

Gronings Goud: lokaal geproduceerd garen van oud textiel

Grondstoffen cataloguseen deel van het afval (zoals banden en piepschuim) uit de stad wordt beschikbaar gesteld voor nieuwe verwerkers

Groningen Schoon Dankzij Mij: activiteiten voor bewoners, scholen en verenigingen gericht op het belang van een schone leefomgeving, zoals milieueducatie (afval meten en theatervoorstellingen voor basisscholen), het organiseren van opruimdagen voor groepen, het verhuren van containers voor grofvuil dat niet in normale vuilnisbakken past om het makkelijker te maken voor mensen zonder auto om dit afval weg te gooien, en vrijwilligers om waterwegen en openbare ruimtes zwerfvuilvrij te houden

De meeste van deze projecten zijn te zien op Duurzaam Groningen, een kennisplatform met tips voor manieren om allerlei dingen groener te maken en te doen, dat in juni 2022 werd gelanceerd. De site richt zich op thema's als hoe we thuis duurzamer kunnen zijn, in onze tuinen, in onze afvalgewoonten, in onze voeding, welke vervoersmiddelen we gebruiken en hoe we winkelen.

Foto's met dank aan Pexels
omslagfoto: Polina Tankilevitch
foto van stoffen luiers: afbeeldingen uit het publieke domein
foto stortplaats: Tom Fix